VOCABULARIO DE O bosque animado

                                                                  

   

                                                               
                                

O bosque animado
de Wenceslao Fernández  Flórez
Obra escrita orixinalmente en castelán e traducida ao galego por Xela Arias para Xerais


OUTEIRO: elevación do terreo

LEGUA:  antiga medida de lonxitude

FRAGA: bosque con moita biodiversidade

TORO: rebanda grosa de calquera cousa cilíndrica. Por extensión TRONCO

TOBO: gorida, refuxio na terra en forma de furado

REXO: duro, forte, cheo de saúde, louzán

BICO: punto máis alto de todo o que se eleva, dun monte, do tellado, dunha botella

CHAIRA: terra cha

ALBISCAR: ver ao lonxe, divisar, enxergar

RAMALLADA: conxunto de ramas, ramaxe

ESLOMBADO: co lombo dobrado

UZ: tipo de xesta con flor branca. As flores chámanse CHORIMAS

LISCAR: fuxir, escapar

LOUZANÍA: saúde, vitalidade

ESCORREGAR: deslizarse, esvarar, perder pé

TOXEIRA: terreo cheo de toxos, TOUZA, TOUCEIRA

PÓLAS: ramas

CARRIZA: herba alta, brión. ( Musgo en castelán)

FENTO: planta silvestre que se reproduce por esporas. FILGUEIRA é o terreo cheo de fentos

ENTREMECIDAS: enredadas e movéndose unhas a outras

LATEXANTES: que fan un movemento rítmico e oscilante

POEIRENTA: chea de po

CARQUEIXA: carrasco, carqueixa, queiruga, quiroga, carroucha, breixo. pequeno arbusto salvaxe de cuxa raíz se usa para confeccionar cachimbas.

CORREDOIRA: unha das moitas denominacións que teñen os camiños en Galicia: CONGOSTRA, CARREIRO, CARREIRA, VIEIRO, SENDEIRO

PEGA: ave do tamaño dos corvos de plumas brancas e negras

MACHADA: ferramenta para picar leña

RACHAR: esgazar, abrir unha materia fibrosa

ASUBÍO: ruído que se emite cos beizos para fóra. O canto dos paxaros.

COIO: croio, seixo, algunhas das múltiples maneiras que ten o galego de denominar as pedras, segundo o seu tamano e forma. Neste caso trátase dunha pedra pequena, redondiña, en que a composición fundamental é o cuarzo

BIDUEIRO, bido. Árbore caducifolia de cortiza prateada e follas pequenas que medra espontánea en terreos húmidos. Ao seu hábitat están asociadas as amanitas, eses cogomelos vermellos con aro e escamas brancas onde soen refuxiarse os ananiños cando chove.

GROMO:  rebento, gomo, abrocho, As primeiras folliñas que indican que a planta está viva e coleando.

SEIVA: substancia verde que dota as plantas da caracerística cor verde e que lles permite facer a fotosíntese.

RA: batracio verde que anda nos prados moi húmidos, pozas e lagoas

BAGATELA: cousa de pouco valor

ARAME: fío de metal máis ou menos groso

NIÑO: o acubillo que constrúen as aves para poñer os ovos e coidar dos pitiños.

OURIOL: verderolo ou vichelogrego. Pequeno paxaro de plumas cor amarela limón.

RECHOUCHIAR: asubiar. O cantar das aves máis miúdas.

RISTRA OU RESTRA: sarta, rosario de elementos entrelazados. Por exemplo de allos ou cebolas.

ESVELTO, esguío, lanzal. Alto e dereito.

CREBAR: escachar, partir, fender, abrir pola metade

PARDAL: gorrión. Paxaro pequeno que anda en bandadas moi numerosas.

GABARSE: presumir, fachendearse, exhibir algo dun mesmo.

COUZA: caruncho, povilla, insecto que ataca a madeira practicando túneles ata reducila a po.

LIQUE: tamén chamado brión. É a primeira materia orgánica que se adhire ás pedras.

QUEIRUGA: carrasca, carqueixa, quiroga, breixo, carroucha.

PREGUIZA: nugalla, pouca gana de facer calquera cousa.

PALPEBREXANTE: que move rapidamente as pálpebras. Intermitente.

BOROA: pan de millo

PIÑEIRO: a árbore que dá os piñóns

ACIVRO, ACIVO OU XARDÓN: árbore de folla perenne, moi lisa e brillante, de cantos rematados en pico. Dá acios de boliñas vermellas moi estimadas por algúns animais. É a única palabra que ten grupo consonántico VR no noso idioma.

CEDRO: conífera de gran altura que varía segundo a orixe. Haina do norte de África, do Himalaia, de Norteamérica. A súas piñas son redondas e máis pequenas ca as do piñeiro común. A súa madeira sempre foi moi estimada para facer lápises. No insti temos media ducia de fermosos exemplares do cedro do Atlas.

NOGUEIRA:  árbore das noces

VIMBIEIRA: árbore da familia dos salgueiros que dá varas idóneas para a confección de cestos, canastos ou paxes.

GANDO: conxunto de animais cuadrúpedos que se crían para tirarlle o leite ou a carne.

EMBORRALLAR: encher de borralla, enzoufar, estercar.

GORIDA: tobo, refuxio dos animais salvaxes.

RENXER: facer un ruído característico as portas ou ventas de madeira.

RABUÑAR: esgazar a pel con algo cortante

TEIMA: obsesión, idea fixa

ESCORRENTAR: axotar, facer fuxir

RUEIRO: conxunto de casas, aldea

AMOLAR, contrariar, facer rabear alguén.

RACHA: pode ser de vento ou de madeira. Esta última é cando esgazas a madeira en dirección á veta, cada fragmento é unha racha o acha.

GRAN: de millo, de centeo. Cada unha das sementes que dá unha planta.

REGATOS: ríos pequenos, regueiros

FUNGOS: hainos microscópicos e hainos visibles. Estes últimos son setas ou cogomelos.

OURIVE: artesán que fai xoias

PORCO TEIXO. teixugo, pequeno mamífero carnívoro común no bosque atlántico.

PICAPINOS ou PAXARO CARPINTEIRO ou PETO: paxaro de tamaño medio que fai o seu niño no tronco dos piñeiros practicando un furado

RODEIRAS: as marcas que deixan as rodas do carro nas grandes pedras que enlaxan os camiños

MORCEGO: mamífero insectívoro nocturno dotado de voo. Guíase polo sentido acústico, actuando o seu oído como un radar.

FENDA, grecha, laño, fendedura. Corte que presenta a superficie de calquera materia.

FUCIÑO: lugar na cara dun animal onde converxen o nariz e a boca

TÉPEDO: nin quente nin frío, morno

CADEIRA: asento con respaldo.

As árbores

Acivro (Ilex aquifolium) from monadela


Demos con estas presentacións sobre as árbores, nelas hai unha chea de información e imaxes sobre cada unha. O nome científico aparece acompañado polo correspondente en galego, castelán, inglés, francés e portugués. Mellor imposible. 

 

A escolas das areas

TEATRO DOCUMENTAL: Mulleres de area

O último día de clase celebrámolo por todo o alto no salón de actos con dúas representacións teatrais.

A primeira en castelán, unha ópera con texto de Bertold Brehct, interpretada e cantada por alumnado da ESO moi ben dirixidos por Diego Bouzón Caamaño, o profe de Música.

A segunda en galego, unha peza de teatro documental, con texto de Humberto Robles, interpretada por alumnas de 2º da ESO e 1º e 2º de BACHARELATO maxistralmente dirixidas por Xabier Lojo, ex-alumno do centro, a quen agradecemos o desenvolvemento e chegada a bon porto desta actividade. 

Falamos con Xabier un pouco antes da representación e estaba nerviosiño e como querendo fuxir cara a algún lado menos ao pé do escenario. Pero todo saiu ás mil marabillas, as rapazas bordaron o seu papel, houbo algunha momento que deixou o público impactado por unha posta en escena novidosa e comunicativamente falando, moi emotiva. Grazas ao labor deste grupo de rapazas, puidemos achegarnos á traxedia das mulleres de Ciudad Juárez e de todas as mulleres masacradas por razón de xénero. Grazas , Xabier, pola túa magnífica colaboración e por demostrarnos unha vez máis os talentos agochados que todos temos para facer da nosa experiencia vital un permanente experimento creativo.

Desexamos para o vindeiro curso a consolidación dun grupo permanente de teatro. Estamos seguras que entre o alumnado hai auténticos actores e actrices vocacionais e moitísimo talento para canalizar. Lembramos tamén que o que vimos representado o pasado venres foi a última fase dun longo percorrido, dende que se creou o grupo con voluntarios a principio de curso, pasando polos ensaios e o obradoiro de teatro que se levaron a cabo os martes pola tarde durante meses e meses, ás veces con temporal incluído. PARABÉNS A TODOS OS PARTICIPANTES neste obradoiro.

Fomos capturando pequenos fragmentos da obra que temos aínda que editar. Irémolos colgando todos, porque paga a pena velos todos. O ideal sería facer outra representación e gravala enteira, con reaccións do público incluídas. Pero, claro, iso aínda hai que preparalo. Bo verán para tod@s!

Confíns dos verdes castros: O castro de Penalba e a Pedra da Serpe

subida en bus cara os outeiros

Esta mañá  ben cedo os de 1º da ESO e uns pouquiños de 3º,  saímos de Vigo para emproar de novo cara a capital dos petróglifos galaicos. Unha invitación inesperada levounos de novo pola ruta iniciada o curso pasado. E xa temos bastante claro que debemos converter estas visitas ás vellas pedras gravadas nunha práctica habitual. Hai centos de rutas aínda descoñecidas para nós que, pouco a pouco, se irán percorrendo con ou sen guías. Nesta ocasión contamos coa inestimable colaboración de dous guias, facilitados por unha empresa ubicada en Campo Lameiro. Previa visita ás instalacións da empresa, partimos cara os outeiros onde puidemos camiñar por dous enclaves máxicos: o Castro de Penalba e a Rotea do Mende. Do vello castro só fica en pé parte da muralla exterior, o resto foi reconvertido en pista de acceso e ermida. Na coroa do castro está emprazada dende tempo inmemorial unha gran rocha que ten como único gravado unha enorme serpe de dúas cabezas ou dúas serpes que se xuntan , ao seu carón aparecen dúas coviñas que algúns interpretan como un par de ovos, en referencia ao ovo cósmico asociado co motivo da serpe

CASTRO DE PENALBA

muralla exterior do castro de Penalba

      

 Na coroa do castro, dende onde se divisa o horizonte en todas as direccións

San Antoniño do Monte

non che veño pedir pan

véñoche pedir un mozo

para me poder casar

                                        

A Pedra da Serpe de Penalba, onde se celebraron ao longo da historia ritos de fertilidade

                

A ROTEA DE MENDO

Para chegar , fixemos un pequeno percorrido por unha pista no monte que non presentou ningunha dificultade. Moito cuarzo branco e dourado e sinais de cabalos salvaxes. A Rotea está perfectamente delimitada por un valado de madeira que protexe o conxunto de pedras gravadas. Aquí os trazos non son tan perceptibles como os da Pedra da Serpe, posiblemente porque son moito máis antigos ou estiveron máis sometidos a erosión. Estamos falando de, como mínimo,  3.000 anos atrás. Cervos con grandes cornamentas, espirais, circos concéntricos e, nun recanto do conxunto, dúas figuras humanas que danzan.......

conxunto de cervos 

deseño sobre pantalla

con-ins-des- trución por módulos

A piques de clausurar o obradoiro de reciclaxe aberto polo departamento de dinamización do galego, outra experiencia piloto neste curso 2013-14, queremos agradecer a todo o alumnado participante que colaborou activamente dentro e fóra do horario lectivo na construción destes cestiños de colores feitos con simple papel de xornal,  moita paciencia e uns pouquiños pigmentos. Tamén o noso agradecemento a todo o profesorado que se interesou pola experiencia educativa e entrou ata o fondo do obradoiro para darnos ánimos e parabéns. 

Cos cestos descubrimos unha morea de habilidades agochadas nas mans, dende a confección das varas de papel, o seu trenzado e acabado, a coloración e posterior montaxe dun muro cesteiro que se foi ampliando a medida que pasaban as semanas. Co máis do medio centenar de canastos, estamos elaborando nestes días esculturas móbiles que milagrosamente se teñen en pé antes de derrubárense ao mínimo engadido. Na foto fixa aparecen  Noel e Gabriel conseguindo unha columna imposible en que a curvatura superior se desvía considerablemente do eixo sen que todo veña abaixo. 

Veunos a fin de semana enriba e os cestos ficaron pendurados do teito do obradoiro a modo de verbena cesteira, fáltanos a orquestra!

Por último, na derradeira semana do curso, faremos unha exposición-feira para facilitar o intercambio e compra-venda dos cestos. Así que estades tod@s convidadad@s! Podedes traer os vosos amigos e familia!

De Baiona a Praia América

O pasado martes fixemos a ruta de sendeirismo de Baiona a Praia América cos de 1º e 2º da ESO, en colaboración cos departamentos de Educación Física e Lingua Castelá. Chegamos a Baiona nun periquete pola autovía e así que baixamos do bus, empezou a marcha en e de todos os sentidos. O día anubrado quixo protexernos da insolación excesiva e, aínda que corría un fresquiño, nada máis pisar a praia houbo quen se guindou no mar sen pensalo dúas veces. Toda Praia América estaba ao noso dispór,así que ademais do baño, houbo partidiño, corretadas, estumballadas, sesión de sand art e paseíños pola beira do mar. De todo isto tiramos material gráfico para unha longametraxe, pero nesyte momento non temos vagar nin para unha micro de tres minutos, así que aí quedan as fotos para o que dispoñades. Un saúdo a todos os camiñantes!

A festa da exaltación da primavera

Por primeira vez no ROU, dende a súa apertura no 1986, puxémonos en serio a celebrar como se debe a escandalosa chegada da primavera. Despois dun inverno de chuvias e temporais, despois dunha cadea incesante de alertas de todas as cores, a terra rebentou por todos lados nunha festa colorida e farturenta que inundou o noso obradoiro, os corredores e as aulas e non pararemos ata que este estoupido de vida chegue a todas e cada unha das dependencias do noso centro. 

Estamos montando un maio, un maíño cónico e piramidal como os máis sobranceiros dos nosos montes castrexos. Para arroupar o noso maio de vexetación non tivemos que ir moi lonxe. Teis fai agromar cada nova estación unha  inmumerable variedade de plantas salvaxes autóctonas e alóctonas que cobren os muros, os valados, os terreos baldíos, os entullos e mesmo as beirarrúas e os tellados do país dunha mesta capa de verdor e floriñas ventureiras: hortelán. fiuncho, edra, capuchiñas, sabugueiros, dedaleiras, cardos, pampillos, mapoulas, trebos, xeranios, margaridas, malvas, estrugas... e rosas, rosas de todas as cores. Cando o rematemos iremos arredor do maio bailar e cantar unhas coplas  das que cada val ten para esta celebración pagana da vida no seu máximo esplendor.

COPLAS POPULARES

Escoiten nosos señores
o que lles imos cantar:
as copras que tran "Os maios"
floridos hastra namáis.

Estén todos moi atentos
que imos escomenzar,
deprendan o que cantamos
axúdennos ó acabar.

Cantar, cantarlle ó "maio" florido.
Cantar, cantarlle unha vez máis.
Cantar, cantarlle ó "maio" garrido.
Cantar, cantarlle así sen parar.

Maio popular






Xa chegou o "Maio"
florido e galán.
Chegou tra-lo inverno
e antes do verán.

Baixou dende o cumio
do castelo antergo.
ata o val do Eume
doce e señoreiro.

"Maio" rameiro:
bicou as campiñas
i en cada bicada
naceron floriñas.

"Maio" amarigoso
bicou as cerdeiras
e ahí tede-las froitas
máis ricas da terra.

Xa chegou o "Maio"
da nosa mariña
"Maio" namorado
do mar e da andoriña.

Chegou dende lonxe
acollédeo ben
nesta noble vila
de Galicia "edén".

Maio das Mariñas




COPLAS DE AUTOR

FIXEN UN MAIO

Oín un paxaro
chiar nun regueiro,
que andaba na auga
afiando o punteiro.

Ollei á tardiña
unha lúa grande
que viña de lonxe

prós montes de Ousande.

Andaban os ríos
falando baixiño
e cantarolaban
no son do muíño.

E chegada a noite
na cerdeira en flor
a lúa cantaba
como un rousiñol.

Era a primavera,
decateime máis,
que se vai e morre
e nunca se vai.

Collín polos montes
bugallos e xestas
e fixen un maio
pra brincar nas festas.


XA CHEGOU O MAIO

Xa chegou de lonxe,
de verde vestida,
co refaixo novo
a dona perdida.

Chea de paxaros,
de flores cheíña,
vén a primavera
muíña, muíña.

No bico do maio
van os bicos dela,
e chegan seus bicos
deica aquela estrela

A estrela lonxana
e a lúa e o sol
abrochan agora
tal como unha flor.

Asubía o vento
gaitas e pandeiros
van de mar a mar
nos ventos mareiros.

Gaitas e pandeiros
na flor do luar,
van do mar á serra
van da serra ao mar.

Dáme moitos bicos,
anda rapaciña,
que anda a primavera
muíña, muíña.

Miña muiñeira,
depenica a centos
os bicos que traen
toliños os ventos.

Achégate nena
ao pé da roseira,
que arrecenda a rosas
túa pel milagreira.

Que arrecenda a rosas
que arrecenda a sol,
quéntame as manciñas
no teu corazón.


ANTÓN TOVAR: Arredores, 1962


O MAIO

Ahí vén o maio
de flores cuberto…
Puxéronse á porta
cantándome os nenos;
e os puchos furados
pra min extendendo,
pedíronme crocas
dos meus castiñeiros.
Pasai, rapaciños,
calados e quedos,
que o que é polo de hoxe
que darvos non teño.
Eu sonvo-lo pobre
do pobo galego:
pra min non hai maio.
pra min sempre é inverno!
Cando eu me atopare
de donos liberto
e o pan non mo quiten
trabucos e préstamos,
e como os do abade
florezan meus eidos,
chegado habrá entonces
o maio que eu quero.
Queredes castañas
dos meus castiñeiros…?
Cantádeme un maio
sen bruxas nin demos,
un maio sen segas
usuras nin preitos,
sen quintas nin portas,
nin foros nin cregos.

CURROS ENRÍQUEZ: Aires da miña terra, 1880 nesta ligazón tendes a versión musicalizada de Luís Emilio Batallán










Vídeo con imaxes históricas dos maios en Galiza

INSTRUCIÓNS PARA ANIMARSE ou non A FACER UN CESTO

por DOWNEY

A ver, xente, eu non teño nin idea disto. De feito, o que fixen polo de agora no meu cesto foi coa axuda da profe. Así que, se queres, faime caso e apunta: non acabarás cun cesto senón cunha bóla de escoura de papel tintado.

Para empezar,  temos que facer unha morea de pauciños de papel de xornal de maneira que poidamos unilos con moita facilidade metendo o extremo dun no extremo doutro; a este fenómeno creo que se lle dá o nome de EMPATE. A continuación, montamos seis varas de dobre tubo ou pau ou rulo, facemos feixes de tres e montamos unha cruz con eles, esmagamos ben coa palma da man o centro. Isto último podes facelo con suavidade, tacto e cariño ou co denominado modo roqui, a golpes de cotobelo. Despois temos que facer algo arriscado... unha viaxe á hiperpinza, nada máis e nada menos que un empate de tres varas, rulos ou tubos, teremos un megarrulo que dobraremos pola metade para empezar a base ou cú do cesto. A primeira volta enrolamos as varas de tres en tres pasando unha vara da pinza por riba e outra cruzada por debaixo de cada feixe de tres. A partir da segunda volta enrolamos nun oito cada unha das varas do redondel e así seguido ata acadar o ancho da base que queremos que teña o noso cesto.....e polo de agora nada maís, supoño que continuar en vertical ata que o cestiño vaia aparecendo el só. Ben, non me fagades moito caso xa que facendo cestos eu son como Esperanza Aguirre facendo trasnadas co seu coche privado...moi perigoso!

O carro e o home

O Carro e o Home from Matugeno on Vimeo.

Por segunda vez, volvemos incluír na nosa bitácora esta peza histórica do cinema documental galego( a versión de youtube foi eliminada, disque por infrinxir o regulamento de propiedade intelectual, unha mágoa). Nel relátase de maneira emotiva a longa e fructífera relación do home co carro, o carro artesán feito basicamente de madeira ensamblada de xeito que fose útil para todo tipo de labores e terreos. Unha vez máis, podedes constantar a grandísima habilidade dos mestres artesáns para crear algo útil para toda a comunidade a partir de elementos apañados directamente da natureza. No documental saen tamén faenas agrícolas directamente asociadas ao mundo do carro. Que o disfrutedes!

Visitamos o muíño do Chouzo, en Cabral